Een overlijden binnen het gezin, de familie of in de directe omgeving van jouw kind is een ingrijpende ervaring voor alle betrokkenen. Als ouder of verzorger kun je een gevoel van machteloosheid ervaren. Je kunt de situatie niet veranderen, maar ook de pijn of het verdriet van je kind niet weg- of overnemen. Hoe kun je jouw kind helpen bij rouwverwerking?

“Kinderen die iemand verloren zijn kunnen behoorlijk zoekende zijn, maar dat geldt ook voor de ouder(s) en of volwassenen die dichtbij hen staan. Veel volwassenen voelen zich machteloos en weten niet goed wat ze moeten doen om te helpen”, zegt Hanne van Willigenburg. Ze is rouwdeskundige en heeft een kindercoachpraktijk gericht op kinderen en hun gezinnen om hen te ondersteunen bij verlies door een scheiding, ziekte of (naderend) overlijden. “Als ouder of verzorger kun je je machteloos voelen omdat je je afvraagt wat je beter wel en niet kunt vertellen tegen een kind als iemand doodgaat of dood is gegaan. Vaak zijn volwassenen bezorgd dat teveel informatie alleen maar voor meer verdriet of slapeloze nachten zorgt. Je wilt aan de andere kant ook niet te weinig vertellen, want dan horen kinderen misschien wel meer van klasgenootjes, familieleden of de buren.”

“Ouders of verzorgers voelen zich vaak ook onzeker”, gaat Van Willigenburg verder, “omdat ze niet genoeg houvast hebben om hun kind(eren) door deze periode heen te loodsen. Een overlijden kan plotseling zijn, of na een kort of lang ziektebed. Daarna volgt de uitvaart en vervolgens de periode na het overlijden. Het rouwen. Het woord ‘periode’ suggereert misschien dat het na een enkele week, maand of jaar weer voorbij is, maar dat is helaas in de praktijk niet zo. Rouw groeit mee met de ontwikkelingsfase waarin een kind zit.”

Het is volgens Van Willigenburg goed om te begrijpen dat kinderen een andere manier hebben om met de dood en rouw om te gaan dan volwassenen. Ze deelt acht tips voor ouders of verzorgers om kinderen te steunen die iemand verloren zijn en moeten missen. 

Kinderen kunnen vaak (nog) niet de woorden vinden om te vertellen wat ze voelen

“Dit heeft alles te maken dat kinderen nog volop in ontwikkeling zijn en de manier waarop ze reageren gekoppeld is aan de ontwikkelingsfase waar ze in zitten. Vooral jonge kinderen voelen van alles als ze iemand verliezen, maar kunnen dit niet in woorden uitdrukken. Je kunt ze helpen door samen te zoeken naar woorden die passen bij wat ze voelen.”

Kinderen kunnen hun rouwverwerking tijdelijk stopzetten of uitstellen

“Volwassenen kunnen dit niet. Wij worden gelijk meegezogen in de heftigheid van een verlies en kunnen emoties niet pauzeren. Kinderen hebben een beschermingsmechanisme dat toelaat dat ze slechts kort kunnen rouwen, dan wordt het te veel en vallen ze terug op alledaagse dingen. Daarom zie je vaak kinderen het ene moment enorm verdrietig zijn en één minuut later vrolijk spelen. Dit doet niets af aan het verdriet dat ze ervaren.”

Kinderen kunnen tijdelijk terugvallen in hun gedrag

“Bijvoorbeeld (weer) gaan bedplassen. Dit is heel normaal gedrag als ze iemand verliezen. Uiteindelijk zal dit ook weer overgaan.”

Kinderen hebben enorm behoefte aan regelmaat en grenzen

“Als een familielid komt te overlijden, staat het leven van het hele gezin op zijn kop. Het is ontzettend lastig om dan vast te houden aan de regelmaat en grenzen die binnen het gezin gelden. Toch is het voor kinderen heel belangrijk om dit zoveel, waar mogelijk, te doen. Er is in hun leven al zoveel veranderd, dat ze veel baat hebben bij het continueren van vaste gewoontes en de grenzen die voorheen ook golden. Zoek samen met het gezin hoe dit nu verder kan gaan en vraag eventueel aan mensen in de omgeving voor hulp. Denk aan het (tijdelijk) overnemen van het brengen naar voetbaltraining of iets dergelijks.”

Pubers hebben behoefte om niet te veel op te vallen

“Als ze iemand in het gezin overlijdt, is het een enorme uitdaging voor een puber om zowel alle emoties van de puberteit, als de emoties rondom het verlies te verwerken. Dit is een wirwar aan gevoelens en heel veel om mee te dealen. Pubers trekken zich doorgaans vaak terug en willen er niet veel over praten. Omdat ze er ogenschijnlijk niet mee bezig zijn, is het een valkuil om te denken dat het ze niet raakt. Integendeel. Wees begripvol op de manier waarop ze er mee omgaan. Soms willen ze er alleen met vrienden over praten en niet thuis. Dat is lastig voor het gezin, maar voor het kind is het fijn dat hij/zij ergens zijn hart kan luchten.”

Als je niet weet wat je moet zeggen, zeg je maar niets

“Dit is een valkuil waar veel volwassenen in stappen. Het is vaak ontzettend lastig om in gesprek te gaan met een kind dat iemand verloren is, want wat kun jij nou zeggen of doen om te helpen? Probeer los te laten dat je moet helpen en met oplossingen moet komen, want (zeker in het begin) zijn die er niet. Door ernaar te vragen, te luisteren en door te vragen kun je al veel doen voor een kind.”

Blijf de naam van de overledene noemen en herinneringen ophalen waar deze persoon onderdeel van uit maakt

“Kinderen vinden het heel lastig als ineens niemand meer de naam van bijvoorbeeld hun overleden moeder noemt en de herinneringen waar zij onderdeel van uitmaakt niet meer besproken worden. Blijf dit dus doen, zo hou je deze herinneringen levendig.”

Praten over de dood is beladen

“Veel volwassenen vinden het lastig om over de dood te praten. Probeer je eigen ongemakkelijkheid aan de kant te zetten en ook dit onderwerp te bespreken. We kunnen als volwassenen nog best veel leren over hoe kinderen over de dood en verlies praten. Kinderen zijn nieuwsgierig en willen van alles weten. Neem de tijd om vragen te beantwoorden en wees eerlijk. Maak het niet mooier dan het is. Kinderen hebben ook behoefte (en recht) op de waarheid.”