De dood bespreken: ‘Soms is het voor een kind genoeg om te weten dat een tante ze opvangt’

In de afgelopen twee jaar zijn veel kinderen meer dan normaal geconfronteerd met de dood; denk aan  de Covid-19 pandemie en de oorlog in Oekraïne. Waar de dood voor de meeste kinderen geen onderwerp van gesprek is, krijgen ze hier nu wel mee te maken via het nieuws, in gesprekken op school of thuis. Dat maakt het belang voor ouders om met hun kroost te praten over de dood des te groter, zegt rouwdeskundige Hanne van Willigenburg.

,,Het grootste verschil tussen hoe kinderen en volwassenen omgaan met de dood, is dat kinderen uitgerust zijn met een onbevangen houding in de wereld”, zegt Hanne van Willigenburg. Ze is rouwdeskundige en heeft een kindercoachpraktijk gericht op kinderen en hun gezinnen om hen te ondersteunen bij verlies door een scheiding, ziekte of (naderend) overlijden.

,,Kinderen vragen wat ze willen weten en hebben geen ‘last’ van filters die volwassenen zichzelf hebben aangeleerd. Zo ook over de dood”, zegt Van Willigenburg. ,,Ik moedig ouders altijd aan om eigen ongemak en emoties rondom rouw niet in de weg te laten staan om ook dit onderwerp zo onbevangen mogelijk te bespreken.”

Afschermen werkt averechts

,,Het besef dat je je kinderen niet kunt weghouden van de dood voelt voor veel ouders machteloos. Het is een natuurlijk instinct om je kinderen af te willen schermen voor pijn en verdriet. Het werkt alleen averechts, want kinderen voelen en begrijpen meer dan je misschien denkt. Ze hebben op lange termijn meer aan een ouder die hen helpt om om te gaan met deze situaties, dan hiervoor afgeschermd te worden. Hoe moeten ze anders leren wat ze moeten doen in de toekomst?”

Soms is het voor kinderen genoeg om te weten dat hun lievelingsante hen opvangt als jij doodgaat.

Hanne van Willigenburg

Voor veel kinderen is de dood ook een abstract onderwerp en volwassenen vergeten vaak onbewust dat kinderen juist behoefte hebben aan meer toelichting”, zegt Van Willigenburg. ,,Kinderen hebben vaak gedetailleerde vragen; waarom iemand doodgaat, maar ook wat er dan gebeurt en waar iemand heen gaat. Deze vragen zijn voor volwassenen soms lastig te beantwoorden en dat kan je onzeker maken. Maar als jij het antwoord ook niet weet, dan mag je dit gewoon zeggen. Dit is een kwetsbare houding, maar voor een kind is het waardevol om te zien dat dat er ook mag zijn.”

Vraag ook aan je kind wat hij of zij wil weten, zegt Van Willigenburg, zonder dat voor hem of haar in te vullen. ,,Zo kom je erachter wat er bij jouw kind leeft en kun je daar je antwoord op afstemmen. Zo voorkom je dat je te veel of juist te weinig informatie geeft.”

Bang voor de dood

,,Zeker in de basisschoolleeftijd kunnen kinderen bang zijn voor de dood”, zegt de rouwdeskundige. ,,Op deze leeftijd zijn ze zich bewust van het feit dat doodgaan een definitief karakter heeft. Mensen waar ze van houden kunnen doodgaan. Dit kan getriggerd worden door een gebeurtenis van buitenaf. De opa van een vriendinnetje die is overleden, nieuws over sterfgevallen als gevolg van Covid-19 of beelden van oorlogsslachtoffers. Het kan ervoor zorgen dat kinderen bang worden dat dit ook in hun eigen familie gebeurt.”

Wat kun je doen als je merkt dat je kind bang is voor de dood? ,,Je hoeft het onderwerp niet weg te wuiven of je kind af te leiden. Misschien kun je het ook als aanleiding zien om samen met een kind te bespreken wat er daadwerkelijk zou gebeuren als jij of de andere ouder wegvalt. Soms is het voor kinderen genoeg om te weten dat hun lievelingstante dan bereid is om hen op te vangen. Het voelt voor veel ouders ongemakkelijk om te praten over een toekomst waarin jijzelf of je partner er niet meer is, maar de meeste kinderen hebben daar minder last van. Die willen graag weten wat er dan zou gebeuren, omdat dit juist rust geeft. Door het gesprek op deze manier te vormen, erken je het gevoel van angst waardoor de lading op het onderwerp minder wordt.”

Praten over de dood

Van Willigenburg adviseert ouders ook om het onderwerp, de dood, niet te bewaren voor de eerste keer dat een kind meemaakt dat iemand komt te overlijden. ,,Op dat moment is het een emotioneel beladen onderwerp en ben je vaak als ouders zelf ook emotioneel betrokken”, zegt van Willigenburg.

,,Het thema sterfelijkheid en afscheid nemen kun je op een speelse manier met kinderen bespreken. Afscheid nemen is onlosmakelijk verbonden aan doodgaan. Wanneer er bijvoorbeeld een huisdier overlijdt, raad ik ouders altijd aan om hier samen met het gezin afscheid van te nemen. Je kunt samen een kistje maken, het dier begraven of herinneringen ophalen. Op deze manier leren kinderen dat afscheid nemen onderdeel is van ons leven en draag je bij aan hun veerkracht om moeilijke situaties in het leven te doorstaan. Daar kun je wat mij betreft als ouder niet vroeg genoeg mee beginnen.”