Hanne is moeder van drie en heeft een kindercoachpraktijk. Vandaag praat ze over rouwverwerking bij kinderen. Een onderwerp waar je als ouder vaak een knoop van in je maag krijgt.

Als je als ouder te maken krijgt met een overlijden binnen het gezin, de familie of in de directe omgeving krijg je vaak letterlijk een knoop in je maag. Je moet namelijk je eigen kind(eren) meenemen in het onderwerp de dood en alles wat daarbij hoort. En dat is niet niks. Je kind heeft intens verdriet en je kan als volwassenen niets veranderen aan de situatie. Je kunt het verdriet niet wegnemen of overnemen dus ouders voelen zich vaak machteloos en onzeker.

Machteloosheid

Machteloos omdat ze zich afvragen wat ze beter wel en niet kunt vertellen tegen een kind als iemand doodgaat. Want hoe werkt rouwverwerking eigenlijk bij kinderen? En verloopt dit proces soortgelijk als bij volwassenen? Ouders zijn bezorgd dat te veel informatie alleen voor meer verdriet of slapeloze nachten zorgt bij hun kind. Maar je wilt ook niet te weinig vertellen, want dan horen ze misschien wel meer van klasgenootjes, familieleden of buren. De vraag is wat je precies kunt vertellen (en op welke manier) om een kind te steunen.

Onzeker en bezorgd

Ouders voelen zich ook onzeker omdat ze niet genoeg houvast hebben om hun kind(eren) door deze periode heen te loodsen. Het begint soms bij een korte of lange ziekteperiode, maar een overlijden kan ook heel plotseling zijn. Dan volgt een uitvaart en vervolgens de periode na het overlijden. Het rouwen. Het woord periode suggereert misschien dat het na een enkele week/maand/jaar weer voorbij is, maar dat is helaas in de praktijk niet zo. Rouw groeit mee met de ontwikkelingsfase waarin een kind zit. Tijdens deze fases rondom een overlijden willen ouders handvatten en houvast. Om zelf sterker in hun schoenen te staan om zo hun eigen kind(eren) te steunen. Als er binnen een gezin kinderen van verschillende leeftijden zijn, zijn ouders vaak extra bezorgd over wat ze wel/niet moeten vertellen en op weke manier. Elk kind zit in een andere ontwikkelingsfase waar ook weer andere behoeften bij horen.  

Rouwverwerking bij kinderen

Wat opvalt bij rouwverwerking bij kinderen is dat dit niet hetzelfde is als hoe volwassenen omgaan met de dood en rouw. Kinderen die iemand verloren zijn kunnen behoorlijk zoekende zijn. Dat geldt ook voor de ouder(s)/volwassenen die dichtbij hun staan. Veel volwassenen voelen zich machteloos en weten niet goed wat ze moeten doen om te helpen. Hieronder 8 tips om kinderen te steunen die iemand verloren zijn en moeten missen.

1. Kinderen kunnen vaak (nog) niet de woorden vinden om te vertellen wat ze voelen. Dit heeft alles te maken dat kinderen nog volop in ontwikkeling zijn en de manier waarop ze reageren gekoppeld is aan de ontwikkelingsfase waar ze in zitten. Vooral jonge kinderen voelen van alles als ze iemand verliezen, maar kunnen dit niet in woorden uitdrukken. Je kunt ze helpen door samen te zoeken naar woorden die passen bij wat ze voelen. 
2. Kinderen kunnen hun rouwproces tijdelijk stopzetten of uitstellen. Volwassenen kunnen dit niet, die worden gelijk meegezogen in de heftigheid van een verlies en kunnen emoties niet pauzeren. Kinderen hebben een beschermingsmechanisme dat toelaat dat ze slechts kort kunnen rouwen, dan wordt het te veel en vallen ze terug op alledaagse dingen. Daarom zie je vaak kinderen het ene moment enorm verdrietig zijn en 1 minuut later vrolijk spelen. Dit doet niets af aan het verdriet dat ze ervaren.
3. Kinderen kunnen tijdelijk terugvallen in hun gedrag, bijvoorbeeld (weer) gaan bedplassen. Dit is heel normaal gedrag als ze iemand verliezen. Zolang dit na een enkele maand weer voorbijgaat, is er niets om je zorgen over te maken.
4. Kinderen hebben enorm behoefte aan regelmaat en grenzen. Als een familielid komt te overlijden, staat het leven van het hele gezin op zijn kop. Het is ontzettend lastig om dan vast te houden aan de regelmaat en grenzen die binnen het gezin gelden. Toch is het voor kinderen heel belangrijk om dit zoveel, als mogelijk, te doen. Er is in hun leven al zoveel veranderd dat ze veel baat hebben bij het continueren van vaste gewoontes/grenzen die voorheen ook golden. Zoek samen met het gezin hoe dit nu verder kan gaan en vraag eventueel aan mensen in de omgeving voor hulp. Denk aan het (tijdelijk) overnemen van het brengen naar voetbaltraining oid.
5. Pubers hebben behoefte om niet te veel op te vallen. Als ze iemand in het gezin overlijdt, is het een enorme uitdaging voor een puber om zowel alle emoties van de puberteit, als de emoties rondom het verlies te verwerken. Dit is een wirwar aan gevoelens en heel veel om mee te dealen. Pubers trekken ze daarmee vaak terug en willen er niet veel over praten. Omdat ze ogenschijnlijk er niet mee bezig zijn, is het een valkuil om te denken dat het ze niet raakt. In tegendeel. Wees begripvol op de manier waarop ze er mee omgaan. Soms willen ze er alleen met vrienden over praten en niet thuis. Dat is lastig voor het gezin, maar voor het kind is het fijn dat hij/zij ergens zijn hart kan luchten.
6. Als je niet weet wat je moet zeggen, zeg je maar niets. Dit is een valkuil waar veel volwassenen in stappen. Het is vaak ontzettend lastig om in gesprek te gaan met een kind dat iemand verloren is, want wat kun jij nou zeggen/doen om te helpen? Probeer los te laten dat je moet helpen en met oplossingen moet komen, want (zeker in het begin) zijn die er niet. Door ernaar te vragen, te luisteren en door te vragen kun je al veel doen voor een kind.
7. Blijf de naam van de overledene noemen en herinneringen ophalen waar deze persoon onderdeel van uit maakt. Kinderen vinden het heel lastig als ineens niemand meer de naam van bijvoorbeeld hun overleden moeder noemt en de herinneringen waar zij onderdeel van uitmaakte niet meer besproken worden. Blijf dit dus doen, zo hou je iemand op deze manier levendig.
8. Praten over de dood is beladen. Veel volwassenen vinden het lastig om over de dood te praten. Deels door hun eigen verlieservaringen vanuit hun jeugd/verleden, deels doordat het extra hard binnenkomt bij volwassenen als een kind iemand verliest. Probeer je eigen ongemakkelijkheid aan de kant te zetten en ook dit onderwerp te bespreken zoals ook leuke dingen, andere dingen besproken worden. We kunnen als volwassenen nog best veel leren over hoe kinderen over de dood en verlies praten. Die zijn nieuwsgierig en willen van alles weten. Neem de tijd om vragen te beantwoorden en wees eerlijk. Maak het niet mooier dan het is. Kinderen hebben ook behoefte (en recht) op de waarheid. 

Er valt nog zoveel te vertellen over hoe rouwverwerking werkt bij kinderen en hoe ouders een rol spelen in het verwerkingsproces en alle emoties die hierbij horen. Meer weten? Ik heb een online cursus gemaakt hoe je kinderen kunt helpen omgaan met een verlies.